نقش مفاهیم در ساخت نظریه و از جمله نظریه تربیتی فراهم کردن ابزاری شناختی برای ساماندهی و تدوین نظریه است که بدون آن امکان تولید نظریه وجود ندارد.
این مفاهیم دو دسته اند:
1. دسته اول: در تولید بخش توصیفی نظریه نظیر شناخت ماهیت متربی و مربی به کار می روند.
2. دسته دوم: در تولید بخش تجویزی نظریه مورد استفاده قرار می گیرند.
به همین منوال مطالبی که برای ساماندهی نظریه تربیتی در این کتاب به کار می رود به دو دسته تقسیم می شوند:
دسته اول مفاهیمی نظیر فطرت، ایمان، دین داری و روح است که در انسان شناسی فطری برای توصیف ماهیت انسان به کار می رود.
دسته دوم برای تدوین بخش تجویزی نظریه به کار می رود مانند تلقی از هدف تربیتی، روش، مربی، متربی، فرایند یادگیری، محتوا و ارزشیابی.